ถังแรงดัน (Pressure Vessel) เป็นอุปกรณ์ที่ใช้บรรจุของไหล เช่น แก๊ส ของเหลว หรือไอน้ำ ไว้ใต้ความดันสูง พลังงานที่เก็บสะสมในถังแรงดันนั้น มหาศาลพอที่จะสร้างความเสียหายร้ายแรงต่อผู้ใช้งานและบุคคลรอบข้าง หากถังแรงดันไม่ได้รับการออกแบบ ผลิต ติดตั้ง ตรวจสอบ ใช้งาน และซ่อมแซมอย่างถูกต้องตามมาตรฐาน
กฎหมายและข้อบังคับ ที่เกี่ยวข้องกับถังแรงดันในประเทศไทย มีวัตถุประสงค์หลักเพื่อควบคุมดูแลความปลอดภัย ดังนี้
1. กฎกระทรวง กำหนดความปลอดภัยเกี่ยวกับหม้อน้ำและภาชนะรับแรงดันในโรงงาน พ.ศ. 2549
- ประเภทของถังแรงดัน: แบ่งออกเป็น 4 ประเภทตามระดับความอันตราย ตั้งแต่สูงสุดถึงต่ำสุด กำหนดมาตรฐานการออกแบบ การผลิต การติดตั้ง การตรวจสอบ การใช้งาน และการซ่อมแซมที่แตกต่างกันสำหรับแต่ละประเภท
- การตรวจสอบและรับรอง: ถังแรงดันทุกประเภทต้องผ่านการตรวจสอบและรับรองจากวิศวกรที่ได้รับใบอนุญาต ก่อนนำไปใช้งาน
- การตรวจสอบสภาพ: ต้องมีการตรวจสอบสภาพถังแรงดันเป็นประจำ ตามระยะเวลาที่กำหนด โดยขึ้นอยู่กับประเภทของถังแรงดันและการใช้งาน
ตัวอย่าง: ถังบรรจุแก๊ส LPG จัดอยู่ในประเภท 1 ซึ่งมีความอันตรายสูง ต้องผ่านการตรวจสอบและรับรองจากวิศวกรผู้เชี่ยวชาญด้านหม้อน้ำและภาชนะรับแรงดัน และต้องมีการตรวจสอบสภาพถังทุกๆ 1 ปี
2. กฎกระทรวง กำหนดมาตรฐานในการบริหาร จัดการ และดำเนินการด้านความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงานเกี่ยวกับเครื่องจักร ปั้นจั่น และหม้อน้ำ พ.ศ. 2564
- มาตรฐานความปลอดภัยสำหรับการใช้งาน: กำหนดวิธีการใช้งานถังแรงดันที่ปลอดภัย เช่น ห้ามใช้งานถังแรงดันที่ชำรุด ห้ามใช้งานถังแรงดันเกินความดันที่กำหนด ต้องมีวาล์วระบายความดัน ฯลฯ
- มาตรฐานความปลอดภัยสำหรับการบำรุงรักษาและซ่อมแซม: กำหนดวิธีการบำรุงรักษาและซ่อมแซมถังแรงดันที่ปลอดภัย เช่น ต้องใช้อุปกรณ์และอะไหล่ที่ได้มาตรฐาน ต้องมีวิศวกรผู้เชี่ยวชาญควบคุมดูแล ฯลฯ
- การอบรมพนักงาน: นายจ้างต้องจัดอบรมให้พนักงานมีความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับอันตรายจากถังแรงดัน และวิธีปฏิบัติงานที่ปลอดภัย
3. มาตรฐานความปลอดภัยอื่นๆ
- มาตรฐานอุตสาหกรรมไทย (มอก.) เช่น มอก. 221-2557 ภาชนะรับแรงดัน เหล็กกล้า สำหรับบรรจุแก๊ส การออกแบบ การผลิต การตรวจสอบ และการทดสอบ กำหนดรายละเอียดเพิ่มเติมเกี่ยวกับการออกแบบ การผลิต การตรวจสอบ และการทดสอบถังแรงดัน
- มาตรฐานสากล เช่น ASME Boiler and Pressure Vessel Code (BPVC) เป็นมาตรฐานที่ได้รับการยอมรับในระดับสากล กำหนดรายละเอียดเกี่ยวกับการออกแบบ การผลิต การตรวจสอบ และการทดสอบถังแรงดันที่เข้มงวดกว่ามาตรฐาน มอก.
4. หน่วยงานที่รับผิดชอบเกี่ยวกับถังแรงดันในประเทศไทย
กรมโรงงานอุตสาหกรรม กระทรวงอุตสาหกรรม เป็นหน่วยงานหลักที่มีหน้าที่รับผิดชอบเกี่ยวกับถังแรงดันในประเทศไทย โดยมีภาระหน้าที่ดังนี้
- การกำหนดกฎหมายและข้อบังคับ: กรมโรงงานอุตสาหกรรมมีหน้าที่ออกกฎกระทรวง กำหนดความปลอดภัยเกี่ยวกับหม้อน้ำและภาชนะรับแรงดันในโรงงาน พ.ศ. 2549 และกฎกระทรวงอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง เพื่อควบคุมดูแลความปลอดภัยของถังแรงดัน
- การตรวจสอบและรับรอง: กรมโรงงานอุตสาหกรรมมีหน้าที่ตรวจสอบและรับรองถังแรงดันก่อนนำไปใช้งาน โดยมีวิศวกรผู้เชี่ยวชาญด้านหม้อน้ำและภาชนะรับแรงดันเป็นผู้ดำเนินการ
- การควบคุมการใช้งาน: กรมโรงงานอุตสาหกรรมมีหน้าที่ควบคุมการใช้งานถังแรงดัน โดยมีเจ้าหน้าที่ตรวจสอบสภาพถังแรงดันเป็นประจำ และดำเนินคดีกับผู้ฝ่าฝืนกฎหมาย
- การให้ข้อมูลและคำปรึกษา: กรมโรงงานอุตสาหกรรมให้ข้อมูลและคำปรึกษาเกี่ยวกับถังแรงดันแก่ผู้ใช้งาน รวมถึงจัดอบรมให้ความรู้เกี่ยวกับความปลอดภัยของถังแรงดัน
หน่วยงานอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง:
- สำนักงานมาตรฐานผลิตภัณฑ์อุตสาหกรรม (สมอ.): มีหน้าที่กำหนดมาตรฐานอุตสาหกรรมไทย (มอก.) เกี่ยวกับถังแรงดัน เช่น มอก. 221-2557 ภาชนะรับแรงดัน เหล็กกล้า สำหรับบรรจุแก๊ส การออกแบบ การผลิต การตรวจสอบ และการทดสอบ
- หน่วยงานท้องถิ่น: มีหน้าที่บังคับใช้กฎหมายและข้อบังคับเกี่ยวกับถังแรงดันในพื้นที่รับผิดชอบ